پروتکل H.323 یکی از پروتکل‌های استاندارد برای انتقال صدا، تصویر و داده‌ها روی شبکه‌های IP است که بیشتر در VoIP (Voice over IP) و ارتباطات چندرسانه‌ای استفاده می‌شود. این پروتکل توسط ITU (International Telecommunication Union) توسعه داده شده و از شبکه‌های مبتنی بر IP (مانند اینترنت یا اینترانت‌ها) برای انتقال صدا و تصویر استفاده میکند.
برای درک بهتر و پیکربندی صحیح پروتکل H.323 ابتدا باید با اجزای این پروتکل و نحوه کارکرد آن آشنا شوید.
اجزای پروتکل H.323
پروتکل H.323 از چندین زیرسیستم تشکیل شده است که هرکدام مسئول وظیفه خاصی هستند. مهم‌ترین اجزای پروتکل H.323 عبارتند از:
Terminal (ترمینال‌ها): منظور از ترمینال‌ها دستگاه‌های (مانند سافت‌فون‌ها یا دستگاه‌های VoIP) کاربر نهایی هستند که از پروتکل H.323 برای برقراری تماس استفاده می‌کنند. ترمینال‌ها توانایی برقراری تماس، دریافت تماس و مدیریت جریان داده‌های صوتی و تصویری را دارند.
Gatekeeper (گیت‌کیپر): یک جزء مهم که به عنوان کنترل‌کننده مرکزی عمل میکند. مسئول مسیریابی تماس‌ها، اختصاص شماره به دستگاه‌ها و مدیریت ارتباط بین دستگاه‌های H.323 است. استفاده از Gatekeeper اختیاری است، ولی وقتی فعال باشد، تمامی دستگاه‌های H.323 باید از طریق آن ثبت و مدیریت شوند.
Gateway (گیت‌وی): یک دستگاه که وظیفه ترجمه بین شبکه IP و شبکه‌های قدیمی مانند PSTN (شبکه تلفن ثابت) را دارد. این همان بخشی است که دستگاه FXO که از پروتکل H.323 پشتیبانی میکند به‌عنوان FXO Gateway عمل میکند.
MCU (Multipoint Control Unit): برای مدیریت کنفرانس‌های چندطرفه در ارتباطات تصویری و صوتی استفاده می‌شود.
پروتکل‌های زیرمجموعه H.323
پروتکل H.323 شامل مجموعه‌ای از پروتکل‌های دیگر است که هرکدام وظیفه خاصی را برعهده دارند:
H.225: این پروتکل برای سیگنالینگ و کنترل تماس‌ها استفاده می‌شود. این پروتکل وظیفه برقراری، مدیریت و خاتمه تماس‌ها را بر عهده دارد.
RAS (Registration, Admission, and Status): یکی از بخش‌های H.225 است که برای ثبت‌نام، دریافت مجوز تماس و وضعیت دستگاه‌ها به Gatekeeper استفاده می‌شود.
H.245: برای مذاکره در مورد کدک‌های صدا و تصویر، تنظیمات شبکه و دیگر پارامترهای مرتبط با ارتباطات چندرسانه‌ای بین دستگاه‌ها استفاده می‌شود.
Q.931: پروتکل سیگنالینگ برای مدیریت سیگنال‌های شروع و پایان تماس است. این پروتکل مسئولیت مدیریت پیام‌های مربوط به ایجاد و خاتمه تماس را بر عهده دارد.
روش کار پروتکل H.323
در یک سیستم مبتنی بر H.323، تماس‌ها به‌صورت زیر مدیریت می‌شوند:
شروع تماس:
یک دستگاه (ترمینال یا گیت‌وی) برای برقراری تماس اقدام میکند.
سیگنال‌های اولیه (از طریق پروتکل H.225) برای شروع تماس به مقصد ارسال می‌شوند.
اگر از Gatekeeper استفاده شود، دستگاه ابتدا با Gatekeeper برای تأیید و مسیریابی تماس ارتباط برقرار میکند.
مذاکره (Negotiation):
پروتکل H.245 برای مذاکره در مورد پارامترهای تماس، مانند انتخاب کدک‌های صوتی (مانند G.711 یا G.729) و تنظیمات شبکه استفاده می‌شود.
انتقال صدا و تصویر:
پس از توافق بر سر پارامترهای تماس، انتقال صدا و تصویر به‌وسیله RTP (Real-time Transport Protocol) صورت می‌گیرد.
پایان تماس:
وقتی تماس به پایان رسید، سیگنال‌های قطع تماس توسط پروتکل Q.931 ارسال شده و ارتباط پایان می‌یابد.
پیکربندی دستگاه‌های مبتنی بر H.323
در زمان راه اندازی مرکز تلفن ویپ برای پیکربندی دستگاه‌های H.323، شما باید تنظیمات زیر را انجام دهید:
آدرس Gatekeeper (در صورت استفاده): اگر شبکه شما از Gatekeeper استفاده میکند، باید آدرس آی‌پی آن را وارد کنید. در غیر این صورت می‌توانید از ارتباط مستقیم بدون Gatekeeper استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که برای استفاده از پروتکل H.323 در مرکز تلفن ایزابل، معمولاً باید از ماژول‌ها یا تنظیمات اضافی استفاده شود تا بتوانید ارتباطات H.323 را مدیریت کنید. شما در ایزابل می‌توانید ترانک‌های H.323 ایجاد کنید، اما خود ایزابل به‌عنوان Gatekeeper عمل نمی‌کند.
پورت‌های H.323:
پورت استاندارد H.323 برای سیگنالینگ تماس 1720 است.
پورت RAS برای ثبت و مدیریت دستگاه‌ها 1719 است.
کدک‌های صوتی: باید کدک‌های صوتی مانند G.711 (برای کیفیت بالا) یا G.729 (برای پهنای باند کمتر) را مشخص کنید.
مقایسه پروتکل H.323 با SIP
پروتکل H.323 و SIP (Session Initiation Protocol) هر دو برای ارتباطات VoIP استفاده می‌شوند. با این حال، SIP جدیدتر و ساده‌تر از H.323 است. SIP به دلیل سادگی در پیکربندی و انعطاف‌پذیری بیشتر به‌طور گسترده‌ای در سیستم‌های VoIP استفاده می‌شود، در حالی که H.323 بیشتر در شبکه‌های سازمانی بزرگ یا شبکه‌های قدیمی VoIP استفاده می‌شود.
اگر قصد دارید ارتباط H.323 بین دستگاه FXO خود و ایزابل برقرار کنید، باید ایزابل را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که بتواند تماس‌های H.323 را بدون نیاز به Gatekeeper مدیریت کند.
معایب و مزایای استفاده از پروتکل H.323
مزایای پروتکل H.323:
پروتکل H.323 یک پروتکل پایدار و اثبات‌شده با استفاده گسترده در شبکه‌های بزرگ.
پشتیبانی از ارتباطات صوتی، تصویری و داده‌ای.
معایب استفاده از پروتکل H.323
پیکربندی پیچیده‌تر نسبت به SIP.
نیاز به دانش بیشتر درباره جزئیات پروتکل برای پیکربندی صحیح.
کمتر بودن منابع پشتیبانی نسبت به SIP.
نتیجه‌گیری
پروتکل H.323 یک پروتکل قدرتمند برای ارتباطات VoIP است، ولی نیازمند تنظیمات دقیق و پیچیده است. اگر شبکه یا دستگاه شما فقط از H.323 پشتیبانی میکند، باید تمام مراحل پیکربندی مربوط به این پروتکل را به دقت انجام دهید.