سیستم عامل مهمترین برنامه ای است که بر روی یک کامپیوتر اجراء می گردد و امکانات لازم به منظور اجرای هر نوع برنامه دیگر را فراهم می نماید.
پس از روشن نمودن کامپیوتر، اولین برنامه ای که اجراء می گردد، مجموعه دستوراتی می باشند که در حافظه ROM ذخیره و مسئول بررسی صحت عملکرد امکانات سخت افزاری موجود می باشند. برنامه فوق که به آن POST هم گفته میشود ، پردازنده ، حافظه و سایر عناصر سخت افزاری را بررسی خواهد کرد .
پس از بررسی موفقیت آمیز برنامه POST ، در ادامه درایوهای ( هارد، فلاپی ) سیستم فعال خواهند شد. در اکثر کامپیوترها، پس از فعال شدن هارد دیسک، اولین بخش سیستم عامل با نام Bootstrap Loader فعال خواهد شد. برنامه فوق صرفا” دارای یک وظیفه اساسی است : استقرار سیستم عامل در حافظه اصلی و امکان اجرای آن.
وظایف اصلی سیستم عامل
- مدیریت پردازنده
- مدیریت حافظه
- مدیریت دستگاهها ( ورودی و خروجی )
- مدیریت حافظه جانبی
- رابط برنامه های کاربردی
- رابط کاربر
و اطمینان از این موضوع که عناصر سخت افزاری نظیر صفحه کلید، چاپگر و هارد دیسک دارای عملکردی بدون خطاء بوده و امکان ارتباط با آنان وجود دارد.
ایجاد شرایط و امکانات لازم به منظور اجرای صحیح برنامه های کامپیوتری نظیر واژه پردازها (نظیر Word) ، برنامه های سرویس گیرنده پست الکترونیکی ( نظیر OutLook ) ، مرورگرهای وب ( نظیر Internet Explorer)
در صورتی که برنامه ها نیازمند استفاده از منابع سیستم نظیر چاپگر و یا هارد دیسک باشند، با مدیریت سیستم عامل این امر میسر می گردد.
از کارهای مهم دیگر سیستم عامل ارائه پیام هایی متناسب با مسائل ایجاد شده است. سیستم عامل، نوع و نحوه مشاهده اطلاعات و انجام عملیات مورد نظر را نیز مشخص می نماید. برخی از سیستم های عامل از یک رابط کاربر گرافیکی معروف به GUI که مخفف کلمات Graphical User Interface است، استفاده می نمایند.
در این نوع از سیستم های عامل، اطلاعات با استفاده از تصاویر ( آیکون ، دکمه ها ، جعبه های محاوره ای ، پنجره ها ، …) و کلمات ارائه می گردد. (ویندوز نمونه ای از اینگونه سیستم های عامل است) سایر سیستم های عامل ممکن است از یک رابط کاربر مبتنی بر متن به منظور تعامل با کاربر استفاده نمایند.
متداول ترین سیستم عامل‌های در حال استفاده
تاکنون سیستم های عامل فراوانی در سطح دنیا طراحی و پیاده سازی شده است. هر سیستم عامل دارای ویژگی ها، مزایا و محدویت های مختص به خود می باشد. در این بین متداولترین سیستم های عامل موجود عبارتنداز:
Windows: ویندوز که دارای نسخه های متعددی است متداولترین سیستم عامل استفاده شده توسط کاربران می باشد. این سیستم عامل توسط شرکت مایکروسافت ارائه شده و دارای یک رابط کاربر گرافیکی است که استفاده از آن را برای اکثر کاربران راحتتر می نماید. (نسبت به سیستم های عاملی که دارای رابط کاربر مبتنی بر متن می باشند ). ویندوز دارای نسخه های جداگانه ای برای کاربران معمولی و نسخه هائی مختص سرور شبکه های کامپیوتری می باشد.
Mac OS X: سیستم عامل فوق توسط شرکت اپل ارائه شده است و از آن بر روی کامپیوترهای مکینتاش استفاده می گردد. این سیستم عامل از لحاظ شکل ظاهری و رابط کاربر گرافیکی دارای شباهت های زیادی با ویندوز می باشد.
لینوکس و سایر سیستم های عامل مبتنی بر یونیکس: از لینوکس و سایر سیستم های عاملی که از یونیکس مشتق شده اند، بیشتر در ایستگاههای شبکه ای خاص و یا سرویس دهندگان شبکه نظیر سرویس دهندگان وب و پست الکترونیکی، استفاده می شود.
استفاده از اینگونه سیستم های عامل توسط کاربران معمولی عمدتا” مشکل بوده و به منظور استفاده از آنان به دانش و یا مهارت های خاصی نیاز می باشد . همین موضوع یکی از دلایل اصلی در رابطه با عدم گسترش عمومی آنان محسوب می گردد . نسخه هائی از سیستم های عامل فوق در حال پیاده سازی است تا کاربران معمولی نیز بتوانند بسادگی از آنان استفاده نمایند.
Android: اندروید یک سیستم‌عامل همراه است که گوگل برای تلفن‌های همراه و تبلت‌ها عرضه می‌کند و با همکاری ده‌ها شرکت بر روی دستگاه‌های مبتنی بر اندروید قرار می‌دهد. اندروید بر پایهٔ هسته لینوکس ساخته شده‌است و در بین سیستم‌عامل‌های همراه بیشترین استفاده را دارد.